Katalizator, mówiąc najogólniej, jest substancją chemiczną, którą dodaje się do układu w celu przyspieszenia szybkości reakcji chemicznej. Ma on za zadanie wywołać zmianę ścieżki kinetycznej wspomnianej reakcji chemicznej, na ścieżkę z niższą energią aktywacji. Wiele reakcji chemicznych, jak przykładowo hydroliza (reakcja podwójnej wymiany) odbywa się właśnie przy obecności katalizatorów.
Jeśli katalizator w danym procesie jest obecny, reakcja chemiczna odbywa się drogą o mniejszej energii, aniżeli w przypadku procesu bez obecności katalizatora. Podczas reakcji wytwarzany jest dodatkowy tak zwany kompleks przejściowy. Ów kompleks katalizator-substrat ulega reakcji z powodu dostarczenia mniejszej ilości energii.
Katalizator ma wpływ na przebieg reakcji chemicznej, bowiem zmienia jej mechanizm. Uczestniczy w przemianie chemicznej, choć nie ulega trwalej przemianie chemicznej. Zasada działania katalizatora jest stosunkowo prosta. Działanie katalizatora oparte jest na tym, iż w reakcji z substratem powstaje przejściowy związek chemiczny bądź też nietrwała struktura nadcząsteczkowa. Związek przejściowy powoduje, że energia aktywacji reakcji chemicznej zmniejsza się, jednak nie ma on wpływu na położenie równowagi energii aktywacji, która bez względu na kierunek przebiegu reakcji i tak jest jednakowa.
Katalizator dalej reaguje z wytworzeniem produktu końcowego oraz z odtworzeniem katalizatora wyjściowego. Należy zwrócić uwagę na to, iż bardzo często mylone jest pojęcie katalizatora z inicjatorem. Jeżeli substancja, która ma za zadanie przyspieszyć reakcję chemiczną, w wyniku owej reakcji zużywa się w całości, jest inicjatorem, nie zaś katalizatorem.