Zakon Joannitów jest najmniej znanym w Polsce zakonem rycerskim spośród trzech dużych zakonów, które powstały na ziemi świętej. Nie utworzył państwa tuż obok Polski, jak Krzyżacy, miała swoje małe państewko gdzieś daleko na wyspach Morza Śródziemnego. Joannici nie byli owiani taką tajemnicą jak Templariusze i nie narosło wokół nich tyle legend. Przetrwali jednak do dzisiaj, chociaż w zmienionej formie i nie jako jednolita organizacja. Pozostawili po sobie dziedzictwo materialne.
Joannici byli zakonem rycerskim, który powstał pod koniec XI wieku w Jerozolimie. Wywodził się z bractwa, które wspomagało pielgrzymów do Palestyny, prowadzącego domy opieki i szpitale, a szerzej opiekującego się pielgrzymami. Działalność Joannitów zdejmowała z władców uczestniczących w krucjatach i władców Królestwa Jerozolimy sporo obowiązków, więc nadawali im ziemie, zamki, różne przywileje. Papież podobnie, traktując ich trochę jak zbrojne ramię kościoła. Majątki Joannitów rozsiane były po całej Europie, w XII wieku dodarli na ziemie polskie sprowadzeni przez różnych książąt. Na zachodzie byli obecni na Pomorzu, w Nowej Marchii i na Ziemi Lubuskiej.
Na ziemiach polskich zakon Joannitów urósł w siłę na północnym zachodzie, na terenie ówczesnej Brandenburgii i Nowej Marchii. Stało się tak dopiero kilkanaście lat po upadku silnego tutaj zakonu Templariuszy, kiedy to na podstawie układu z władcą Brandenburgii Joannici przejęli trzecią część ich majątku. Nowe komandorie joannickie powstały nie tylko na bazie majątku Templariuszy, ale również majątków zakupionych z rak prywatnych (często były to dawne dobra Templariuszy). Tak duże skupisko komandorii na małym terenie skutkowało powstaniem organizacji nadrzędnej, czyli Baliwatu. Baliwat Brandenburski był silnie związany z regionem i jego władcami. Tak silnie, że w ślad za nimi Joannici przeszli na luteranizm, zaczęli wstępować w związki małżeńskie i zakładać rodziny. Interesujące jest to, że jako luteranie nie zerwali związków z katolicką resztą zakonu, praktycznie przez cały czas płacili daniny na centralę zakony, najpierw na wyspie Rodos, później na Malcie. Dlaczego wspominamy właśnie o Joannitach z Baliwatu Brandenburskiego? Dlatego, że zbudowali większość zamków Joannitów, na ziemiach współcześnie polskich. Więcej o historii Joannitów na stronie https://discover.pl/zakon-maltanski-joannici/
Siedzibą Baliwatu Brandenburskiego na długie wieku został zamek W Słońsku, kupiony w 1426 roku z domeny państwowej po bezpotomnej śmierci właścicieli, miejscowych rycerzy. Zamek był niewielki, dlatego dość szybko został rozbudowany i przystosowany na siedzibę Baliwatu. W XVI wieku zamek zbudowano praktycznie od nowa, otaczając go fosą i murem obronnym. Niestety w czasie wojny trzydziestoletniej zamek został mocno zniszczony. Odbudowano go pod koniec XVII wieku w formie barokowej rezydencji, zachowując jednak instalacje obronne, czyli fosę i mur. Te zlikwidowano dopiero pod koniec XVII wieku. Na początku XIX wieku zamek został Joannitom odebrany wraz z całym majątkiem. Po reaktywacji stowarzyszenia Joannitów w połowie XIX wieku, zamek zwrócono im. Po II wojnie światowej zamek był w zasadzie nie użytkowany i spłonął w 1975 roku. Dzisiaj jest to malownicza ruina, którą gmina stara się uporządkować (zobacz – https://discover.pl/zamek-joannitow-w-slonsku/ ). Jest dość dobrze znany miłośnikom ptaków, ponieważ leży blisko Parku Narodowego „Ujście Warty”.
Zamek w Łagowie został również zbudowany przez Joannitów, którzy kupili dawny majątek Templariuszy około poły XIV wieku. Zrezygnowali z dawnego grodu i osady na tzw. Górze Sokolej i swój zamek zbudowali między dwoma jeziorami na wzgórzu, w miejscu mającym naturalne cechy obronne. Początkowo był to jeden budynek mieszkalny, wieża i brama wpisane w mury kurtynowe. Przez wieki dobudowano pozostałe trzy skrzydła, basztę bramną i szyję, podwyższono wieżę, a całe założenie opasano wysokim murem zewnętrznym. Zamek nie został zniszczony w wojnach i przetrwał do dzisiaj jako hotel. Obok zamku powstało małe miasto (dzisiaj wieś) bronione przez dwie bramy: Polską i Marchijską. Zdjęcia zamku w Łagowie – https://discover.pl/zamek-joannitow-w-lagowie/
Historia Joannitów na ziemiach polskich jest długa i ciekawa. Warto o niej pamiętać i o nią dbać, to przecież również nasze dziedzictwo historyczne i kulturowe